1. Arloa kopurutan
2016an, atzera botatako edo beste defentsa erakundeetara igorritako kexak alde batera utziz gero, Etxebizitza arloan 136 espediente kudeatu dira, hau da, Arartekoaren erakundeak izapidetutako guztien %6,30. Dagokien administrazioen arabera, honela banatu daitezke espediente horiek:
• Autonomia Erkidegoko Administrazio Orokorra
(Eusko Jaurlaritza) 112
• Tokiko Administrazioa 9
Bestalde, gaia kontuan izanez gero, honela banatu dira:
• Etxebizitza babestuaren alokairua 60
• Etxebizitzarako sarbidea: premia frogatzea eta
esleitzeko prozedura 34
• Administrazioaren funtzionamendua eta
prozedura administratiboa 27
• Beste alderdi batzuk 7
• Kalteak etxebizitza babestuetan eraikitze akatsengatik 6
• Etxebizitza erosi eta birgaitzeko laguntzak 2
2016an kudeatutako erreklamazioen tramitazio xehetasunari dagokionez, dela 2016an jasotakoak dela 2016ko urtarrilaren 1ean, txosten hau idazten hasitakoan, indarrean jarraitzen zutenak kontuan izanez gero, hau da arloko egoera:
2. Kexarik aipagarrienak
Etxebizitza arloaren barruan dauden gaien sailkapenari jarraituz, herritarren erreklamazioa eragin duten kontu nagusiak aztertuko ditugu jarraian.
2.1. Etxebizitzarako sarbidea: premia frogatzea eta esleitzeko prozedura
Aurten oso handitu da herritarren kontsulten eta kexen kopurua. Haietan kexagileek diotenez, premiaz behar dute gizarte alokairuko etxebizitza bat eta Enplegu eta Gizarte Politiketako Sailak ez du haien eskaera onartzen.
Euren kexetan adierazten dutenez, urte asko eman dute Babespeko Etxebizitza eta Zuzkidura Bizitokien Eskatzaileen Erregistroan izen emanda, ez zaie babespeko etxebizitzarik esleitu eta euren sarrera ekonomiko urriak direla-eta ezin dituzte ordaindu errentamendu pribatuen prezio altuak ordaindu.
Erakundeak aztertutako kasuetan, gure ustez, Etxebizitzako Lurralde Ordezkaritzek emandako erantzunak babes ofizialeko etxebizitzak esleitzeko prozedurak arautzen dituen araudiaren araberakoak ziren eta, erreklamazio horiek, berriz ere, agerian uzten dute administrazio publikoak daukaten etxebizitza publikoen kopurua herritarren eskaria baino askoz txikiagoa dela.
Ildo horretatik, komenigarria da 2013-2016 Etxebizitzaren Plan Zuzendariaren 2014 Ebaluazio Txostenean jasotako ondorioak hona ekartzea. Haietan, Enplegu eta Gizarte Politiketako Sailak berak onartzen du babespeko alokairu politikei dagokienez Euskal Autonomia Erkidegoaren babes publikoko etxebizitza politiken plangintza tresna nagusian ezarritako aurreikuspenak ez direla betetzen ari. Hau dio ebaluazio txosten horrek:
“Lehen bi urteetan ezin izan dira erdietsi Plan Zuzentzaileak ezarritako alokairuko eraikuntza-helburuak. Horrenbestez, eraikuntza-programak bultzatzeko formulak bilatzeko premia planteatzen da, Plan Zuzentzailearen amaieran helburuak bete ahal izateko”.Arestikoa esanda, bidezkoa da Enplegu eta Gizarte Politiketako Sailari 2016an egindako esfortzua aitortzea, Etxebizitzaren 3/2015 Legean, etxebizitza duin eta egokirako eskubide subjektiboa mailaka aplikatzeko, ezarritako xedapenak betetzeko: horri esker, hiru kide edo gehiagoko bizikidetza unitate askori funtsezko eskubide hori aitortu eta bermatu zaie. Halaber, gizarte alokairuko etxebizitzak esleitu zaizkie bi kidek osatutako bizikidetza unitateei, 2017an bizikidetza unitate horiek ere lege babesa izango dutela aurreikusita.
2.2. Etxebizitza babestuaren alokairua
Errentarien eta administrazio erakunde publiko errentatzaileen arteko eztabaidek pilatzen dute erreklamazioen eta Arartekoak etxebizitzaren arloan emandako ebazpenen kopururik handiena. Alderdien artean alokairu publikoen zenbatekoagatik, maizterrei jasanarazten zaien komunitate-gastuengatik eta fidantzen atxikipenengatik (kontratuak ez betetzeagatik) alderdien desadostasunak dira auzigai ohikoenak.
Aurten, berriz ere, erakunde honek aipatu egin nahi du Enplegu eta Gizarte Politiketako Sailari atxikitako Alokabide sozietate publikoak emandako laguntza; izan ere, babes ofizialeko etxebizitzen eta “Bizigune” Etxebizitza Hutsaren Programan sartutako etxebizitzen errentariek aurkeztutako desadostasun asko ondo konpontzen lagundu du.
Maizterrek planteatu ohi duten arazoetako bat da Alokabide sozietate publikoak ez duela fidantzaren zenbatekoa itzultzen errentamendu kontratua amaitzean. Fidantzak itzultzea ukatzeko zioa errentak edo haien pareko kopuruak ordaintzeke egotea edota etxebizitzak gabeziak edo kalteak, errentari orok etxebizitza egoera onean kontserbatzeko hartzen duen betebeharra bete ez izana erakusten dutenak, egotea da.
Batzuetan, Arartekoak esku hartu ondoren eta maizterrek helarazitako alegazioak aztertuta, sozietate publikoak ikusi du hasieran hartutako erabakia ez zegoela behar bezain justifikatuta eta fidantzak itzuli dizkie errentariei. Aztertutako beste kasu batzuetan, egindako atxikipena egokia zela egiaztatu da, eta ezin izan da ondorioztatu administrazioaren jarduera ardura urrikoa edo irregularra izan denik.
Etxebizitzaren kontserbazio desegokiagatik -gehienetan gauzak kenarazi eta alokatutako etxebizitzan garbiketa eta pintura lanak eginarazten dituzte- gertatzen diren fidantzen atxikipenen kopurua txikiagotzeko, komenigarria litzateke Alokabide sozietate publikoak, errentamendu kontratuak amaitu aurretik, errentariei berariaz ohartaraztea, oro har, euren kontratuetan hartutako betebeharrak bermatzeko gordailuan utzitako fidantzak ez itzultzea dakarren konponketa motari buruz.
Babespeko errentamenduari buruzko atal hau amaitzeko, esan behar da, halaber, sumatu denez, errentariek kexa eta kontsulta gehiagotan adierazi dutela beste etxebizitza bat esleitzeko eskatu dutela -oro har handiagoa edo logela gehiagokoa, haien bizikidetza unitatearen eraketa aldatzeagatik-, baina, Enplegu eta Gizarte Politiketako Sailak, aldatzeko aukera ukatu diela, haren ustez indarreko araudiak familia unitateko kide bakoitzeko 15 m2ko legezko gutxieneko ratioa betetzen denean baino ez baitu derrigortzen etxebizitza ibilbideetan sartzera.
Arestian esandakoa egia izanik, babespeko etxebizitza parkearen barruan etxebizitza aldaketa bat eskatzen duten errentarien eskaerek pixkanaka gora egiten dutela ikusita, erakunde honen ustez “etxebizitza ibilbideen” arauketa berria ezarri beharraz ohartarazi behar da, Etxebizitzaren 3/2015 Legearen 39. artikuluan ezarritako aginduaren babesean. Halaber, sumatzen denez, komenigarria administrazio publikoek, logela-premiari lotutako beste egoera batzuei erantzuna ematea alde batera utzita, behar diren baliabideak jartzea, etxebizitza babestuaren ibilbideak gauzatu daitezen eta gizarte alokairuko etxebizitzak pertsona eta familia errentarien beharrei egokitu daitezen lortzeko, bizitzako etapa guztietan.
2.3. Kalteak etxebizitza babestuetan eraikitze akatsengatik
Babes publikoko etxebizitzetan agertzen diren eraikuntza gabeziak konpontzeari buruz ere kexatu ohi dira etxebizitza babestuen onuradunek.
Aurten aztertutako kexak aztertuta, Arartekoak berriz esan behar du administrazio publikoek prestasunez eta epean erantzun behar dietela babestutako etxebizitzen jabeek edo erabiltzaileek eraikuntza-hutsuneengatik aurkezten dituzten erreklamazioei, etxebizitza horiek lehenbailehen berreskura ditzaten beren ezaugarri izan beharko liratekeen kalitatea eta bizigarritasuna; horrela, erreklamazioak bide judizialean sartzea eta horrek eraikuntza-hutsuneak konpontzeko orduan ekar dezakeen atzerapena saihesteko.
Arazo horri dagokionez, aurten berariaz aipatu behar da kasu batzuetan etxebizitza babestuen erakunde sustatzailea kooperatiba bat dela eta, beraz, kasu horietan etxebizitzaren jabe den kexagilea kooperatiba-kidea dela.
Kasu horietan jabeei, kooperatiba-kide izateagatik, zalantzak izaten dituzte etxebizitzan agertzen diren gabeziak konpontzeko erreklamazioa egiteko eskubideari buruz. Erakunde honen ustez, inguruabar hori ezin daiteke oztopo izan ikuskaritza zerbitzu publikoek arreta eta emaitza berarekin egiaztatu eta ebaluatu ditzaten eraikuntza-hutsuneak, beste sustatzaile publiko zein pribatu mota bateko etxebizitzetan erakusten dutenari dagokionez. Ildo horretatik, Etxebizitzaren Euskal Behatokiak egindako “Kooperatibei eta BOE-en sustapenari buruzko txosten”ean egindako hausnarketak oso egokiak dira. Han adierazten denez, besteak beste, administrazio publikoek “etxebizitza-kooperatiben kudeaketa gainbegiratzeko, jarraipena egiteko eta prebentzioa egiteko lana hartu beharko lukete euren gain, hein batean behintzat”, hori dena, ikusita Euskadiko Kooperatiben Kontseilu Gorenak hauteman duenez, etxebizitza kooperatibei lotutako kontsulten kopurua nabarmen handitu dela.
2.4. Administrazioaren funtzionamendua eta prozedura administratiboa
Halaber, 2016an Enplegu eta Gizarte Politiketako Sailak hileko iragarki-taulan Babespeko Etxebizitza eta Zuzkidura Bizitokien Eskatzaileen Erregistroan ukatutako alta eta baja eskaerak argitaratzen jarraitu du. Hori dela-eta, kexa espediente berriak aztertu dira. Kexa horietan, etxebizitza eskatzaileek ediktuen argitalpen horiek eragiten dituzten ondorioak salatzen zituzten: erabakiak ez ezagutzea eta babesgabetasuna.
Erakunde honek behin eta berriz kritikatu duen jardunbide batek badirauela ikusita, 2016ko otsailaren 25ean Arartekoak 3/2016 Gomendio Orokorra, “babestutako etxebizitza eskatzaileen erregistroko bajak norbanakoari jakinarazteko beharrari buruzkoa, etxebizitza duina edukitzeko eta gizarte bazterketarako arriskua saihesteari begirako prestazio ekonomikoetarako eskubide subjektiboan duen eraginagatik”, egin zuen. Gomendio hori ondorengo 4.1. atalean aztertu da xeheago.
Esku-hartze horren ondorioz, Enplegu eta Gizarte Politiketako Sailak konpromisoa hartu du Etxebizitza Eskatzaileen Erregistroaren erabakiak norbanakoari jakinarazteko sistema bat ezartzeko, 2017ko urtarrilaz geroztik. Ez du onartu, ordea, iragarki tauletan argitaratuta egindako bajak berraztertzea eta, beraz, kexa espediente askotan, Enplegu eta Gizarte Politiketako Sailaren administrazio jarduera behar bezala zuzendu ez dela ondorioztatu behar izan du erakundeak (540/2015/QC,1062/2015/QC,1113/2015/QC, 1918/2015/QC, 2087/2015/QC, 159/2016/QC, 173/2016/QC y 1048/2016/QC kexa espedienteak).
Azkenik, atal honetan egokia deritzogu Irungo Udalak izandako jarduera proaktibo eta eraginkorra aipatzeari. Izan ere, Arartekoaren erakundeak lankidetza eskaera bat egin zion, etxebizitza babestu baten erosle batek aurkeztutako kexa baten karietara, zeinak, banku finantzaketarik ezagatik, ezin izan baitzuen eskuratu esleitutako udal etxebizitza.
Kexagileak bere kexa idazkian salatu zuenez, enpresa eraikitzaileak ez du onartzen babes publikoko etxebizitza erosteko aurreratutako kopuruak itzultzea eta udalaren bitartekaritza eskatu du.
Irungo Udalak erakunde honetara bidalitako erantzun txostenean azaldu du kexagilearen asmoa onartua izan dela eta beharrezkoak ziren kudeaketak egin direla enpresa eraikitzaileak babespeko etxebizitza erosteko aurreratutako zenbatekoak bueltatu ditzan.
Era berean, udalak jakinarazi duenez, irizpide bera aplikatzea erabaki du kexagilearen antzeko egoeran dauden pertsonei dagokienez. Erakunde honentzat jarrera hori jardun administratibo egoki baten seinale da, zalantzarik gabe.
3. Araudi- eta gizarte- testuingurua
Atal honetan aztertu behar diren gai nagusiak Etxebizitzaren 3/2015 Legeari buruzkoak dira. Lege hori iazko irailaren 26an jarri zen indarrean eta Konstituzio Auzitegiak haren artikulu batzuk eten ditu, guztiz edo partzialki, Estatuak jarritako konstituzio-kontrakotasuneko errekurtsoa ebazteko epaia eman arte. Etenda utzi diren artikulu zehatzak uztailaren 19ko 144/2016 autoan adierazi dira.
Etxebizitzaren arloan beste autonomia-erkidego batzuek (Nafarroa, Andaluzia, Kanariar Uharteak) argitaratu dituzten legeekin gertatu bezala, Estatuak 3/2015 Legean jasotako alderdi batzuk jarri ditu zalantzan; izan ere, haren ustez Euskal Autonomia Erkidegoak ez dauka eskumen nahikorik “etxebizitzaren erabilera egokia” eta “etxebizitza hutsa” legezko kontzeptuei buruzko legeak egiteko edo jabeei betebehar juridiko batzuk ezartzeko eta etxebizitzak berezko duen gizarte eginkizuna betetzen ez duela uste denean esku-hartze neurri publikoak hartzeko. Besteak beste, neurri hauen aplikazioa dago etenda: gizarte eginkizuna ez betetzeagatiko desjabetzea, derrigorrezko errentamendua etxebizitza hutsen kasuan eta isunak eta zehapenak jartzea.
Arestikoak, ordea, ez die eragiten legearen xedapen gehienei ezta haren funtsezko aurreikuspenei, hala nola etxebizitza duin eta egoki baten legezko okupazioa eskuratzeko eskubide subjektiboaren mailakako arauketa eta aplikazioari.
Etxebizitzaren Legeak askotan aipatzen du geroko erregelamenduzko garapena. 2016an Eusko Jaurlaritzak eta Enplegu eta Gizarte Politiketako Sailak arautzeko ekimen handiagoa izango zutela aurreikusarazten zuen horrek, baina erregelamendu bat baino ez da argitaratu, martxoaren 15eko 42/2016 Dekretua, fidantzak jartzeari eta Euskal Autonomia Erkidegoko Hiri Finken Errentamendu Kontratuen Erregistroari buruzkoa.
42/2016 Dekretuaren bidez, Eusko Jaurlaritzak Etxebizitzaren Legearen 54. eta 55. artikuluetan eta azken xedapenetako lehenengoak ezarritako agindua bete du. Berrikuntza garrantzitsua izan da hiri finkak etxebizitzarako nahiz beste erabilera batzuetarako alokatzen dituzten pertsona edo erakundeentzat. Izan ere, euren alokairuak bermatzeko jasotako fidantzak Etxebizitzako Lurralde Ordezkaritzetan jarri behar izan dituzte eta orain haien errentamendu kontratuek Euskal Autonomia Erkidegoko Hiri Finken Errentamendu Kontratuen Erregistro berrian inskribatuta egon behar dute.
Azken batean, 2017an Etxebizitzaren 3/2015 Legean jasotako manuak garatzeko beste arau batzuk ematea eta legearen alderdi berriak arautzen dituztenei lehentasuna ematea espero da. Alderdi berri horien artean, besteak beste, etxebizitza duin eta egokia izateko eskubide subjektiboa dago, era horretan, administrazio publikoen eta auzitegien aurrean eskubide subjektiboa eskatzeko baldintzak ezartzeko. Haien artean dago, halaber, prestazio ekonomikoen sistema. Etxebizitza edo ostaturik ezean, etxebizitza duin eta egokia izateko eskubidea betetzea ahalbidetuko du sistema horrek.
Etxebizitza Prestazio Ekonomiko berriaren arauketari lotuta, hain zuzen ere, Arartekoaren ustez elkarte batzuek erakutsitako kezkaren berri eman behar da. Elkarte horiek gizarte eta bizileku bazterkeria arriskuan dauden pertsonen eskubideen alde dihardute, eta kezkatuta daude egun Etxebizitza Prestazio Osagarria jasotzen duten pertsonei egun eskatzen zaizkion legezko baldintzak gogortu daitezkeelako. Prestazio bien araudiak bat etortzean, gerta liteke oinarrizko etxebizitza gastuei aurre egiteko prestazio bat (Etxebizitza Prestazio Osagarria) jasotzen duten pertsona batzuek ordezko Etxebizitza Prestazio Ekonomikorako eskubiderik ez edukitzea eta sarrera ekonomikoak urritzea. Etxebizitzarik eta oinarrizko beste baliabide batzuk ez edukitzearen egoera larriagotu lezake horrek.
Horregatik, Ingurumen, Lurralde Plangintza eta Etxebizitza Sailak kontu oso handiz idatzi beharko du arau proiektu hori eta sakonki aztertu beharko ditu egun Etxebizitza Prestazio Osagarria jasotzen duten pertsonak eta familiak, prestazio ekonomikoen sistema berriarekin ere ohiko etxebizitza edo ostatuko aldiz.
Izan ere, 2016an, abenduaren 23ko 9/2015 Legeak, Euskal Autonomia Erkidegoko 2016. urteko aurrekontu orokorrak onartzen dituenak, zazpigarren xedapen gehigarrian ezarritako aurreikuspenean, ezarri duen araubide iragankorrari esker, prestazio biek batera iraun ahal izan dute eta haien zenbatekoa 250 eurotan ezarri da.
4. Jarduera-planaren esparruko bestelako esku-hartzeak
4.1 Gomendio orokorrak
Iazko urteko txostenean, “Administrazioaren funtzionamendua eta administrazio prozedura” atalean, hainbat urtez, Babespeko Etxebizitza eta Zuzkidura Bizitokien Eskatzaileen Erregistroan alta eskaerak ukatzeko eta bajak erabakitzeko dauden berme formalik ezak dakarren arazoa aztertu zen.
Txosten horretan, Arartekoaren erakundeak ohartarazi zuenez, Etxebizitzaren 3/2015 Legea indarrean jarrita -zeinak etxebizitza duin eta egokiaren legezko okupazioa eskuratzeko zuzenbide subjektiboa onartzen baitu-, erregistroko antzinatasuna funtsezko baldintza bihurtzen da bizilekurako eskubidea bermatzeko eta, horregatik, berriz adierazi, zen administrazioaren jardunak are gehiago bete behar dituela berme formal guztiak etxebizitza babestua eskatzen duten pertsonen eskaerari baja emanda amai daitezkeen prozedura guztietan.
Bestalde, 2015eko txostenean jaso zenez, Arartekoaren erakundeak, Enplegu eta Gizarte Politiketako Sailaren ordezkariekin 2015eko abenduan izandako bilera batean, berriz eskatu zuen, 2016ko urtarrilaren 1az geroztik, Etxebizitza Eskatzaileen Erregistroko izen emateen ukoak eta bajak Herri Administrazioen Araubide Juridikoaren eta Administrazio Prozedura Erkidearen 30/1992 Legean jasotako xedapenak betez egin behar zirela.
Sailak eskaera bete ez zuenez gero, otsailaren 25ean erakunde honek 3/2016 Gomendio Orokorra eman zuen, “babestutako etxebizitza eskatzaileen erregistroko bajak norbanakoari jakinarazteko beharraren gainekoa, etxebizitza duina edukitzeko eta gizarte bazterketarako arriskua saihesteari begirako prestazio ekonomikoetarako eskubide subjektiboan duen eraginagatik”.
Etxebizitza babestuaren eskatzaileen erregistroaren erabakian norbanakoari ez jakinarazteak dakartzan ondorio kaltegarri larriak egiaztatuta, zeinek etxebizitza duin eta egokirako eskubide subjektiboari eragiten eta Etxebizitza Prestazio Osagarriari baitiete, ebazpen orokor horretan Arartekoak gomendio hau egin zion Enplegu eta Gizarte Politiketako Sailari:
- Babestutako etxebizitza eta zuzkidura-etxebizitza eskatzaileen erregistroko baja ebazpenen eta inskripzio ukapenen jakinarazpenak norbanakoari egin diezazkiotela eta Herri Administrazioen Araubide Juridikoaren eta Administrazio Prozedura Erkidearen 30/1992 Legearen 59.1. artikuluan ezarritakoari jarraiki.
- Etxebizitzarako prestazio osagarria edo bestelako edozein prestazio ekonomiko etetea erabaki aurretik, eta bidegabe jasotako prestazioak itzultzeko prozedurak hasi aurretik, babestutako etxebizitza eta zuzkidura-etxebizitza eskatzaileen erregistroko baja ebazpenen jakinarazpenak behar bezala egin direla egiazta dezala Lanbidek.
Sailak berehalako eta aldeko erantzuna eman zuen oinarrizko beharrizanei eta gizarteratze prozesuak dakartzan gastuei aurre egiteko prestazio ekonomikoei eragiten dien gomendio orokorrari eta, jakinarazi zuenez, Lanbidek eman duen jarraibideak Etxebizitza Prestazio Osagarriaren eteteak eta eman behar ez ziren prestazioak itzultzeko prozedurak eraginik gabe uztea ahalbidetzen du, Etxebizitza Eskatzaileen Erregistroan baja emateko ebazpenaren aurretik norbanakoari jakinarazi izana egiaztatzen ez denean. Alderdi hori xehetasunez aztertu da kapitulu honetako “gizarteratze” arloari buruzko 4. atalean.
Etxebizitza Eskatzaileen Erregistroko bajak jakinarazteko moduari dagokionez, iragarki tauletan argitaratuz egin diren bajen baliozkotasunari eutsi dio sailak eta ez du onartu erreklamatu duten pertsonek erregistroan duten antzinatasuna berrikustea. Enplegu eta Gizarte Politiketako Sailak, ordea, etorkizunerako konpromisoa hartu du, honakoa adieraziz:
“Somos conscientes de que el sistema de notificación actualmente vigente, y regulado en la Orden de 15 de octubre de 2012, es mejorable, y por ello se ha adoptado la decisión por parte de este Departamento de Empleo y Políticas Sociales de impulsar un nuevo sistema de notificación individual. Sistema de notificación individual que recordaremos ha venido reclamando el Ararteko desde su primera recomendación en el año 2008.Confiamos en que el nuevo sistema de notificación ayude a que no se produzcan más quejas de este tipo, y que las personas inscritas en el Registro de Solicitantes de Viviendas Protegidas y Alojamientos Dotaciones tengan una información suficiente y adecuada sobre la situación de sus expedientes de demanda de vivienda a partir del mes de enero de 2017”.
Konpromiso hori gauzatzeak, zalantzarik gabe, etxebizitza duin eta egokia izateko eta prestazio ekonomiko publikoetarako eskubidearen bermeak hobetuko lituzke, eta datozen urteetan Arartekoaren erakundeak haren jarraipena eta balorazioa egingo ditu.
4.2. Ofiziozko jarduerak
Bestalde, etxebizitza arloaren plana garatuz, aurten 2015ean hasitako ofiziozko hiru jarduera izapidetzen jarraitu da. Haietan, Arartekoak euren Batzar Nagusietan Ondasun Higiezinen gaineko Zergaren egungo arauketaren aldaketa bat sustatzeko aukera aztertzeko eskatu zien Araba, Bizkai eta Gipuzkoako foru aldundiei, udal etxebizitzen errentariek zerga hori ordaindu behar ez izateko, 2014az geroztik Alokabide sozietate publikoak kudeatutako etxebizitza babestuen edo parekoen onuradunekin gertatzen den bezala.
Txosten hau ixteko egunean erakunde honek ez dauka Zergak Koordinatzeko Organoak hartutako erabakia. Izan ere, foru administrazioek egokitzat jo dute Arartekoaren eskaera hari bidaltzea erantzun bateratu eta koordinatua ematen saiatzeko.
Hortaz, ofiziozko hiru espediente horiei dagozkien ebazpenak hurrengo ekitaldian emango dira.
5. Herritarren eskubideen egoeraren balorazioa
Arartekoaren erakundearen aburuz, Etxebizitzaren 3/2015 Legearen laugarren xedapen iragankorrean xedatutakoa betez etxebizitza duin eta egokirako eskubide subjektiboa mailaka aplikatzea neurri oso ona da eta, zalantzarik gabe, 2016an, bizileku bazterkeriako arrisku larrian edo etxebizitza egokia izateko premiazko beharrizana duten familia askoren ongizateari lagundu dio.
Aurreikusten denez, datozen bi urteetan etxebizitzaren legezko okupaziorako eskubide subjektiboa etxebizitza duinik ez duten edo alokairu librearen merkatuan etxebizitza gastuei aurre egiteko zailtasun larriak dauzkaten beste bizikidetza unitate batzuei ere aplikatuko zaie, legez eskatzen diren baldintzak betetzen badituzte.
Etxebizitzaren Legean ezarritako xedapenak bete ez direnez, noski, euskal administrazio publikoek arau eta aurrekontu neurri osagarriak hartu behar dituzte eta esfortzu guztiak egin behar dituzte eskubide hori asetzeko. Izan ere, beste gizarte eskubide batzuk bezala (hezkuntzarako eskubidea eta osasunerako eskubidea), hura ere funtsezkoa da baliabide ekonomiko urriak dauzkaten pertsonen eta familien bizi baldintzak hobetzeko eta berme bat da osatzen duten pertsonen duintasunaren eta berdintasunaren aldeko kolektibitate osoaren beharrezko gizarte kohesiorako.
Urtero gero eta nabarmenagoa da gizarte alokairuko etxebizitzaren eskariak gora egiten duela pixkanaka baina, arestiko ataletan adierazi denez, ordea, Enplegu eta Gizarte Politiketako Saila ez da betetzen ari 2013-2016 Etxebizitzaren Plan Zuzendarian bertan ezarritako errentamendu babestua sustatzeko helburuak. Hori dela-eta, premiazko neurriak hartu beharko dira, planaren indarraldia amaitu aurretik, errentamendu erregimeneko etxebizitza babestuen parkeari buruz hautemandako desoreka zuzentzen saiatzeko.
Azken batean, erakunde honek berriz eskatzen die euskal administrazio publikoei babes publikoko etxebizitza parkea handitzeko, Etxebizitzaren Legean ezarritako erronkei erantzun egokia emateko eta, denboraren poderioz, esleitutako alokairuko etxebizitza baino handiagoa edo bestelako eraketa daukana behar duten errentari publikoen eskaerei aurre egiteko.
Babespeko Etxebizitza eta Zuzkidura Bizitokien Eskatzaileen Erregistroko inskripzioaren antzinatasunaren eta etxebizitza duin eta egokiaren legezko okupaziorako eta zenbait prestazio ekonomiko jasotzeko eskubide subjektiboaren onarpenaren arteko legezko lotura dela-eta, Arartekoaren erakundeak jarraipena egingo dio Enplegu eta Gizarte Politiketako Sailak hartutako konpromisoari. Haren arabera, 2017ko urtarrilaz geroztik, erregistro horretako izen emateen ukapenak eta baja emateko erabakiak norbanakoari jakinaraziko zaizkio eta behar diren berme formalak hartuta.
Azkenik, egiaztatu denez, etxebizitzaren arloan eta gizarte laguntzan eskumenak dauzkaten administrazio publikoen arteko koordinazioa berme bat da pertsona eta talderik ahulenak babesteko eta ezinbesteko tresna bat bizileku bazterkeria saihesteko.